ببینید
جنوب شرقی ترکیه
گوبِکلیتپه، نقطه صفر زمان، در شانلیاورفه
گوبِکلیتپه محلی است که از نظر علمی و فرهنگی اهمیت فوقالعادهای دارد. چرا؟ بهدلیل اینکه اینجا ظاهراً قدیمیترین معبد ساخته بشر است. اگرچه در سال 1963 اشاراتی به این موضوع شد، اما در سال 1994 بود که اهمیت واقعی این مکان مشخص شد، وقتی که باستانشناس آلمانی کلاوس اشمیت شروع به مطالعه روی این محل کرد.
سنگهای عظیمی که در اینجا چیده شده بودند، اولین خَرسنگهای شناختهشده تا این تاریخ با قدمتی در حدود 11,000 سال هستند که 6,000 سال از استونهنج بیشتر است. مردمانی که آنها را روی آن تپه گذاشته بودند هیچ ابزار فلزی نداشتند و حتی سفالگری را هم کشف نکرده بودند. اکتشافات اشمیت و مطالعات بعد از آن، اهمیت این مکان تاریخی را که مشخصکننده زمان آغاز مذهب در نوع بشر است، بیشتر کرد.
گوبِکلیتپه، یا «تپه شکمدار» حدوداً 10 کیلومتر از شانلیاورفه فاصله دارد. این مکان در سال 2018 به فهرست میراث جهانی یونسکو اضافه شد.
خلفتی در شانلیاورفه
خلفتی، که در سال 855 پیش از میلاد بهدست شلمنسر دوم پادشاه آشوری تأسیس شد، در 102 کیلومتری شرق غازی عینتاب قرار دارد و یکی از روستاهایی بود که سد بیرهجک و مخزن آن بر آن تأثیر گذاشت. این روستا برخلاف جاهای دیگر، زیر آبهای فرات نرفت، اما بخشی از روستا از فرو رفتن در زیر آب در امان نماند.
میتوانید مسجدی را در حاشیه دریاچه جدید ببینید. اگر به سطح آب نگاه کنید، نمای بیرونی خانههایی را که زیر آب رفتهاند خواهید دید که منظرهای تقریباً فراواقعی است.
اگرچه این تغییرات این منطقه را به یک جاذبه توریستی بدل کردهاند، اما گزینههای اسکان زیادی در خلفتی وجود ندارند، دلیل عمده آن این است که این روستا بخشی از جنبش «سیتاسلو» است که خواهان فرهنگ شهری آرامشبخش با فراغت خاطر است.
در کنار خلفتی قلعهای با نام رومقلعه وجود دارد که در اصل بهدست آشوریها ساخته شد، همچنین روستایی متروکه به نام ساواشان کویو وجود دارد که نیمی از آن به زیر آب رفته است.
میتوانید با قایق از خلفتی به رومقلعه بروید، جایی که قلعه جذابی در بالای تپه مشرف بر ساواش وجود دارد.
برای رفتن به خلفتی از غازی عینتاب یا شانلیاورفه، ابتدا باید با وسایل نقلیه به بیرهجک بروید و سپس از بازار با وسیله نقلیه دیگری به خلفتی بروید.
کوه نمرود در آدیامان
نام کوه نمرود از سال 1987 در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. این کوه به مجسمههای یافتشده در قلهاش شهره است، مجسمههایی که بهدست پادشاهی کوماژن ساخته شدند، پادشاهی کوماژن یک واحد سیاسی بود که روی ویرانههای امپراتوری سقوطکرده اسکندر کبیر بنا شد.
این پادشاهی فقط 200 سال دوام داشت و بعداً ضمیمه امپراتوری روم شد. اما این پادشاهی تا زمانی که وجود داشت، بهخاطر گورستانها و مقبرههایش شناخته میشد. اینجا در واقع محل قرار داشتن آرامگاه ابدی شاه آنتیوخوس اول و یادواره او است که آن را در بالای نمروت داغی میبینیم.
ارتفاع مجسمهها بین هشت تا نه متر است و تمثالهایی از پادشاه، شیر، عقاب و خدایان گوناگون یونانی، ارمنی و مادها وجود دارند. مجسمهها ابتدا در حالت نشسته بودند، اما در نقطهای از تاریخ این مجسمهها تخریب شدند، سرهای آنها برداشته شدند و بهصورت پراکنده در جاهایی که امروزه دیده میشوند برجا ماندند.
نقوش برجستهای نیز وجود دارند و البته آرامگاهی وجود دارد که برخی گمان میکنند باید آرامگاه پادشاه باشد که با همان سبک مجسمهها تزیین شده است. اما هنوز همه باستانشناسان متقاعد نشدهاند که ما آرامگاه پادشاه را پیدا کردهایم.
روستای گُلگوزه، گونگورن و صومعه مار جبرئیل در ماردین
گُلگوزه روستایی کوهستانی است که فقط 11 کیلومتر از منطقه میدیات فاصله دارد. این سکونتگاه در حدود قرن دهم ایجاد شد.
امروزه گُلگوزه مکان بسیار جذابی است. فقط 12 خانواده در آنجا زندگی میکنند و ویرانههای چندین خانه سنگی در آنجا وجود دارند. سه کلیسا خواهید دید که میتوانید از آنها بازدید کنید.
گونگورن از گُلگوزه دور نیست، اما برخلاف این روستا، نمیتوانید با پای پیاده بهراحتی به آنجا بروید. این روستا در 25 کیلومتری جنوب شرقی میدیات است و برای رفتن به آنجا به خودرو نیاز دارید.
آنجا روستای کوچکی با کمتر از 200 نفر جمعیت مسیحی سریانی است که در بالای تپه و در میان جنگل واقع شده است. کلیسایی در این روستا وجود دارد که قدمت آن به سال 778 برمیگردد، اما جاذبه اصلی آن صومعه مار جبرئیل است که دو کیلومتر فاصله دارد.
مار جبرئیل، که با نام دیرالمار نیز شناخته میشود، قدیمیترین صومعه سریانی در جهان است. اینجا در سال 397 بهدست مار شموئیل و شاگردش مار شمعون ساخته شد. در قرن ششم، 1,000 راهب در آنجا زندگی میکردند، که حتی کمکهای مستقیم از طرف امپراتوران بیزانس دریافت میکردند. این صومعه همچنان فعال و قابل بازدید است و حتی میتوان با کسب اجازه قبلی شب را در آنجا ماند.
زئوگما در غازی عینتاب
زئوگما در سال 300 پیش از میلاد بهدست سلوکوس یکم نیکاتور، یکی از سرداران اسکندر کبیر ساخته شد. نام آن از پلی برگرفته شد که دو ساحل رود فرات را به هم وصل کرد و زئوگما در زبان یونان باستان بهمعنی «پل» یا «معبر» است.
در سال 256 پیش از میلاد، زئوگما بهدست رومیها فتح شد و انتقال قدرت به پادشاهی بیزانس امری طبیعی بود. شاپور یکم پادشاه ساسانی این شهر را در سال 256 نابود کرد، آسیبهای ناشی از آن بهمدت زیادی ترمیم نشد و در واقع این شهر هیچگاه به آن دوران پررونق قبلی برنگشت.
حملات اعراب منجر به متروکه شدن این شهر شد. این محل بعداً سکونتگاه شد، اما به طریقی که ارتباطی با زئوگمای قدیمی نداشت.
زئوگما، مانند بسیاری از مناطق تاریخی مهم دیگر واقع در این منطقه، بهدلیل ساخت سد و مخزن آن تا حدی زیر آب رفت. برآورد میشود که 25٪ از مساحت این شهر در حال حاضر زیر آبهای رود فرات است.
موزه موزاییکی باشکوه زئوگما در شهر غازی عینتاب با عناصری که قبل از به زیر آب رفتن این منطقه برداشته شده بود ساخته شد.
بههرحال، هنوز چیزهای زیادی برای کاوش و حفاری بهدست باستانشناسانی که همچنان به کار روی زئوگما ادامه میدهند مانده است.
شهر قدیمی در دیاربکر
دیاربکر شهری با جمعیت حدوداً یک میلیون نفری و شهری با تاریخ دیرین است.
ویژگی برجسته این شهر قدیمی دیوارهای سیاه شگفتانگیز ساختهشده از سنگ بازالت و چهار دروازه اصلی است که هر کدام در یکی از چهار جهت جغرافیایی قرار دارند.
جاهای دیدنی بسیار زیادی در این شهر وجود دارد: موزه باستانشناسی که در یک زندان قدیمی قرار دارد، مسجد جامع دیاربکر که در قرن یازدهم ساخته شد و قدیمیترین مسجد ترکیه است، کلیسای ارمنی سنتجورج که در قرن شانزدهم ساخته شد و اخیراً مرمت شده است، تنها چند مثال از این جاهای دیدنی هستند.
اگر فرصت دارید، بهخصوص اگر یکی از افراد محلی را میشناسید، به دِنگبِژ اِوی بروید، خانهای که هنر قدیمی قصهگویی همچنان در آن حفظ شده و حتی امروزه هم بزرگترها در آن جمع میشوند تا چایی بنوشند و آواز بخوانند و قصه بگویند.
منطقه دیوارکشیشدهدیاربکر از سال 2015 جزو مکانهای ثبتشده در فهرست میراث فرهنگی یونسکو است.
حصن کیفا در باتمان
درخشانترین دوران بینالنهرین در زمان حکمرانی اَرتُق پس از 1101 پیش از میلاد بود که در آن زمان حصن کیفا پایتخت شد و بدل به یکی از مهمترین مراکز در جاده ابریشم شد. در آن زمان این مکان حصن کیفا (قلعه سنگی) نامیده شد. پلی که روزگاری روی رود دجله (تیگره) بسته شد و دو قسمت شهر را به هم متصل کرد، بههمراه کاخ ویرانهشده داخل ارگ، روح یک سلسله نابودشده را احضار میکنند. آرامگاه زینل بیگ، متعلق به قرن پانزدهم، که بهطور جذابی با کاشیهای فیروزهایرنگ تزیین شده است، نمایانگر تأثیر ایرانیان است.
کیرمیزی مدرسه (مدرسه سرخ) در شِرناق
کیرمیزی مدرسه بر روی ویرانههای دیوار در غرب شهر ساخته شد. داخل مدرسه، مقبرههای خانوادگی متعلق به حکمرانان باستانی جزیره و آرامگاه ملا احمد جزیری، دانشمند، شاعر و نویسنده ادبی وجود دارند. بهدلیل نبود اسناد، تاریخ دقیق ساخت این ساختمان مشخص نیست. کارشناسان قدمت این سازه را به ربع اول قرن چهاردهم نسبت میدهند.
یک حیاط در قسمت داخلی مدرسه وجود دارد و کلاسهای درس، سالنهای غذاخوری و محلهای سکونت معلمان در قسمتهای غربی و شمالی است. اتاق مربعشکلی را در جنوب غربی مدرسه خواهید دید که با نقوش تکرارشونده زیبایی تزیین شده است.
این مدرسه به این دلیل مدرسه سرخ نامگذاری شد که از آجرهای سرخ مخصوص جزیره ساخته شد.
گورپشته در سعرد
گورپشته گوزیر، گورپشته توربه، گورپشته باشور مزین به هدایای خیرهکننده برنزی آرامگاه و گورپشته چاتتِپه/تیل (تل فافان)، که در اوایل دوران امپراتوری روم بهعنوان شهر ساحلی برجسته بر فراز محل تقاطع رودهای بوتان و دجله ایجاد شد، در میان باشکوهترین محلهای باستانشناسی شهر هستند که کشف شدهاند.
ارگهای کورماس، دِرزین و شیروان (کوفه)؛ پل تاریخی نصرالدین و مهمانسرای گَرّه؛ مسجد جادویی اولو، یکی از مکانهای دیدنی شهر با منارههای مزین به کاشیهای مجلل و زیارتگاههای بیشماری که شهر را برازنده عنوان «شهر اِولیا»، اولیا چلبی خداپرست، کرده است، از جمله مکانهایی هستند که اگر گوشهایتان را تیز کنید، میتوانید نجواهای تاریخ را از آنها بشنوید.
غرق در پیچوخم خیابانهایی مزین به دروازههای باریک با نام «ساباط» شوید، در خانههای سنگی تراشیدهشده از سنگ با نام «کاس»، یکی از عالیترین نمونههای مهارت کار با سنگ، پرسه بزنید و فراموش نکنید سری به مقبره اسماعیل فکیرالله بزنید تا «سازوکار شکست نور» آن را که در سال 2015 در فهرست احتمالی میراث جهانی یونسکو ثبت شد، و موزه ابراهیم حقی حضرتلری را ببینید. هیجانزده خواهید شد تا ببینید چگونه فرهنگها، مذاهب و رسوم بدون تخریب یکدیگر در کنار هم وجود دارند.
روشهای سنتی تولید روغن زیتون در سعرد
زیتونها، که در پایان فصل پاییز میرسند، جمعآوری و به کارخانهها برده میشوند تا در کیلیس آسیاب شوند. با وجود این، برای استخراج روغن زیتون با استفاده از روشهای سنتی، زیتونها به کارگاههای زیتون با نام ماهسارا برده میشوند. این زیتونها را با سنگ آسیاب میکنند که ادامهدهنده سنتی هزارساله است. تنها تفاوت این است که در گذشته مردم از اسب، خر یا قاطر استفاده میکردند، اما امروزه این کار بهصورت ماشینی انجام میشود.
از آغاز نیمه ماه نوامبر، میتوانید سری به کارخانههای آسیاب زیتون بزنید و به چشم خودتان نحوه استخراج روغن زیتون را ببینید.