گوش کنید
جنوب شرقی ترکیه
شب سیرا، شانلی‌اورفه: بخشی از فرهنگ ترکیه
به‌محض اینکه از تاق‌های قوسی سنگی می‌گذرم، احساس می‌کنم گویی روی یک موج موسیقیایی هستم. صداهای ژرف به‌صورت موزون به گوش می‌رسند. نُت‌های بالا و پایین در سازهای زهی نواخته می‌شوند. به هر دو دیوار عکس‌هایی آویخته شده است. مدل کوچکی از خانه‌های کندوهایی شکل شهر حران که با لوستر روشن شده است زینت‌بخش پیاده‌رو است. به سمت مرکز رستوران قدم برمی‌دارم و موسیقی آغاز می‌شود. برپا کردن صحنه برای شب سیرای موسیقیایی در «جواهر هان» (مهمان‌سرای جواهر) در شب سیرا در جنوب شرقی ترکیه.
شانلی‌اورفه یکی از شهرهای باستانی بین‌النهرین است؛ یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه‌های جهان که به‌طور پیوسته محل زندگی اِبلاها، اَکِدیان، بابلی‌ها، هیتی‌ها، آرامی‌ها، آشوری‌ها، ایرانیان، مقدونی‌ها، رومی‌ها، بیزانسی‌ها و عثمانی‌ها بوده است. شانلی‌اورفه که محل در دسترسی بود و در گذرگاه شرق به غرب واقع شده بود، قطب تجاری بود. برای تأمین خوراک تعداد روزافزون بازرگانانی که مرتب در این مسیر رفت‌وآمد می‌کردند، مهمان‌سراهای زیادی ساخته شد. قدمت مهمان‌سرای جواهر دقیقاً مشخص نیست، اما اولین جایی که نام آن ذکر شده است در قرن 17 و در یادداشت‌های جهانگرد عثمانی، اِولیا چِلِبی در سفرنامه‌اش است. این مهمان‌سرا، «مهمان‌سرای سامسات» نیز نامیده می‌شود، زیرا در کنار دروازه سامسات، که امروزه وجود ندارد، در بخش شمالی شهر محصور قبلی شانلی‌اورفه قرار داشت.
داخل دالان سنگی با سقف بلند، ملودی سازهای جنبش، عود، تنبور، قانون، ویولن و طبل طنین‌انداز می‌شود. فانوس‌های مدرن از سازه‌هایی به شکل درختان نخل آویزان هستند. بعضی از مهمانان چهارزانو روی فرش می‌نشینند و از میزهای غذاخوری با ارتفاع کم، جرعه‌جرعه آیران (دوغ، نوشیدنی‌ای شبیه به آب‌دوغ که از ماست درست می‌شود) می‌نوشند. دیگران روی صندلی‌ها می‌نشینند. صدای چشمه واقع در مرکز نادیده گرفته می‌شود. در اینجا تمرکز همگان روی موسیقی است. روی صحنه، شش نوازنده و خواننده ترکی سازهای زهی محلی را می‌نوازند و آهنگ‌های فولک می‌خوانند— «شب سیرا» یا «سیرا گجه‌سی» توریستی در جریان است.
خوانندگان و موسیقی‌دانان در شب سیرا در شانلی‌اورفه
شب سیرای سنتی روزهای قدیم
شهرت شانلی‌اورفه به‌خاطر فرهنگ موسیقی پررونق آن است، اما در گذشته شب سیرای سنتی هرگز درباره موسیقی نبود. یک‌بار در هفته افراد محله یا گروهی از دوستان در خانه یکی از اعضای گروه گرد هم می‌آمدند تا درباره مشکلات بحث کنند، با همفکری راهکار بیابند و گپ بزنند و از حال یکدیگر باخبر شوند. بزرگترها رسوم را به جوان‌ترها منتقل می‌کردند و ادب و نزاکت را به آنان می‌آموختند. درباره موضوعاتی همچون ادبیات، شعر، تاریخ و فلسفه بحث می‌شد. تبادل ایده‌ها اتفاق می‌افتاد. این شب ممکن بود با چی‌کوفته، نوعی کباب بره تند، تمام شود. اعضا به‌نوبت میزبان این جلسات می‌شدند، واژه ترکی سیرا گجه‌سی یعنی شب‌هایی که در آن هرکس به‌نوبت میزبان می‌شود.
جای تعجب نیست که موسیقی نقش مهمی در شب‌های سیرا داشت، اما در این شب‌ها تمرکز صرفاً روی موسیقی نبود. شهروندان خردمند و ماهر در پرده‌گردانی آواز و استفاده از سازهای زهی باغلاما، عود، قانون، تنبور، جنبش و ویولن به جوان‌ترها آموزش می‌دادند. چندین موزه موسیقی در شانلی‌اورفه وجود دارند؛ مانند موزه‌ای که به ابراهیم تاتلیسس اختصاص یافته و موزه دیگری که به مسلم گورسس اختصاص یافته است، این‌دو از خوانندگان محلی هستند که شهرت جهانی یافته‌اند. به نظر می‌رسد که رسم سیرا گجه‌سی تأثیر فوق‌العاده‌ای روی آنان گذاشته و موجب پرورش مهارت‌هایشان شده است.
